Amedeo Modigliani

Amedeo Modigliani – charakterystyczny przykład tragicznego życiorysu genialnego twórcy, którego życie było równie intensywne, co przygnębiające. Urodzony we Włoszech w 1884 roku, w wieku 20 lat przeprowadził się do Paryża, Mekki ówczesnych artystów. Wcześnie zapadł na nieuleczalną w tym czasie gruźlicę: ucieczki od choroby szukał w oparach alkoholu i modnego haszyszu. Umarł młodo pogrążony w skrajnej nędzy. Obecnie uchodzi za ikonę oraz prekursora nowoczesnego malarstwa.

Miał w życiu wiele romansów, ale jego wielką miłością oraz artystyczną muzą stała się młoda malarka Jeanne Hébuterne. Po śmierci Modiglianiego w 1920 roku Jeanne – będąca w zaawansowanej ciąży z ich drugim dzieckiem – popełniła samobójstwo. Dziś Modigliani uznawany jest za jednego z najwybitniejszych malarzy XX wieku, choć za życia pozostawał niemal całkowicie niedoceniony i zmarginalizowany.

Jego „Akt leżący” („Nu couché”) stanowi jedną z najsłynniejszych i najbardziej zmysłowych kompozycji w historii sztuki nowoczesnej. Nagą kobieta leży na czerwonej kanapie, z ręką za głową i spojrzeniem skierowanym ku widzowi. Według słów malarza Tsuguharu Fujity, płótno było rezultatem kilku godzin intensywnej, gorączkowej pracy, wykonanej w małym, skąpo umeblowanym pokoju, w którym była tylko modelka, dwa krzesła, kanapa i butelka brandy. Wystawa Modiglianiego w 1917 roku w galerii Berthe Weill wzbudziła obyczajowy skandal i została natychmiast zamknięta przez paryską policję. W 2015 roku „Nu couché” został sprzedany na aukcji chińskiemu kolekcjonerowi za 170 milionów dolarów. W świetle europejskiego prawa, nawet gdyby autor obrazu żył, za sprzedaż tego dzieła na rynku wtórnym otrzymałby maksymalnie mniej niż 1:10 000 jego wartości: skromne 12,5 tysiąca Euro.

Modigliani tworzył w czasie, gdy Paryż był centrum europejskiej awangardy — dynamicznie rozkwitały tam takie nurty jak kubizm, futuryzm, ekspresjonizm, fowizm, dadaizm i surrealizm. Nie przynależał formalnie do żadnej z jej grup — działał niezależnie na marginesie głównych kierunków, wypracowując własny, niepowtarzalny styl. W jego twórczości widoczne są wpływy włoskiego Renesansu (Botticelli, Parmigianino, Tycjan) oraz afrykańskiej sztuki plemiennej(maski, rzeźby – uproszczenie form. Charakterystyczne, pełne melancholii, figuratywne portrety kobiet o wydłużonych kształtach i hipnotycznym spojrzeniu, doskonale oddają nieuchronny smutek egzystencji.

KALENDARIUM

1884

Amedeo Clemente Modigliani urodził się 12 lipca w Livorno (Leghorn), nadmorskim mieście we włoskiej prowincji Livorno. Jako najmłodszy z czworga dzieci otrzymuje żydowskie wychowanie. Od wczesnego dzieciństwa cierpi na problemy zdrowotne, co zmusza go do częstych wyjazdów w celu rekonwalescencji. Dzięki temu poznaje południowe Włochy oraz muzea i katedry Rzymu i Neapolu, które wprowadzają go w świat włoskiego renesansu.

1898

Modigliani rozpoczyna naukę w akademii sztuk pięknych w Livorno. Jego nauczyciel, Guglielmo Micheli, zapoznaje 14-letniego ucznia ze sztuką impresjonistyczną.

1902

Wstępuje do Scuola Libera di Nudo przy Akademii Sztuk Pięknych we Florencji, gdzie nawiązuje kontakt z toskańskimi impresjonistami skupionymi wokół Giovanniego Fattoriego. Podróże po Toskanii wzbudzają w nim zainteresowanie rzeźbą.

1903

W marcu zapisuje się do Scuola Libera del Nudo w Wenecji. Na Biennale szczególne wrażenie robią na nim dzieła Cézanne’a i van Gogha. Malarstwo francuskie – zwłaszcza twórczość Henriego de Toulouse-Lautreca – inspiruje go do wyjazdu do stolicy awangardy: Paryża.

1906

Modigliani osiedla się w Paryżu (najpierw na Montmartrze) i uczęszcza na zajęcia rysunku w Académie Colarossi. W trakcie studiów tworzy ponad 1000 szkiców. Szybko staje się znany z rozrywkowego stylu życia – licznych romansów, alkoholu i narkotyków. W kręgu jego przyjaciół znajdują się uznani artyści i pisarze, tacy jak Pablo Picasso, Guillaume Apollinaire, André Derain i Diego Rivera. Utrzymuje też bliskie relacje z żydowskimi intelektualistami i artystami: Maxem Jacobem, Chaïmem Soutine’em i Moïse Kislingiem.

1907

Poznaje doktora Paula Alexandre’a, który jako pierwszy kupuje jego obrazy. Dzięki jego wsparciu Modigliani wystawia swoje prace w Salon d’Automne. Już w tym czasie koncentruje się głównie na portretach i aktach. Zostaje członkiem Société des Artistes Indépendants.

1908

Wystawia sześć prac na Salonie Artystów Niezależnych (Salon des Artistes Indépendants).

1909

Przenosi się do Montparnasse – prawdziwego centrum życia artystycznego Paryża – i zaprzyjaźnia się z Constantinem Brâncușim, który wprowadza go w świat rzeźby. Modigliani koncentruje się teraz na rzeźbieniu, dążąc do stylu o większej masywności i sile wyrazu. Materiały do rzeźb kradnie z opuszczonych placów budowy. Ze względów zdrowotnych znów podróżuje do Włoch.

1910

Jego rzeźby wystawione na Salonie Artystów Niezależnych zostają bardzo dobrze przyjęte przez krytyków.

1911–1912

Wystawia rzeźby i obrazy w atelier Souzy Cardoso oraz ponownie w Salon d’Automne. Z uwagi na pogarszający się stan zdrowia rezygnuje z wyczerpującej pracy nad rzeźbą i skupia się na malarstwie – głównie portretowym.

1914

Jego prace zostają pokazane na wystawie „Sztuka XX wieku” w Whitechapel Art Gallery w Londynie. Wybuch I wojny światowej powoduje, że traci kontakt z doktorem Alexandre’em. Ze względu na nawracające infekcje płucne, nie zostaje powołany do wojska.

1914–1916

Poznaje angielską poetkę Beatrice Hastings i mieszka z nią przez dwa lata. Ostatecznie porzuca rzeźbę. Mimo że marszand Paul Guillaume do 1916 roku kupuje kilka jego prac, Modigliani nadal żyje w biedzie. Najchętniej portretuje swoich przyjaciół – za skromne honorarium lub alkohol. Szkice sprzedaje w barach i kawiarniach, by zapłacić za jedzenie.

1916

Poznaje Leopolda Zborowskiego, polskiego poetę, który chce uczynić z Modiglianiego artystyczną gwiazdę.

1917

Wraz z Jeanne Hébuterne, z którą pozostanie do śmierci, artysta się uspokaja. Rozpoczyna pierwszą serię studiów aktu (choć nie rysuje nago ani Jeanne, ani Beatrice Hastings). Jego pierwsza indywidualna wystawa w galerii Berthe Weill w Paryżu wywołuje skandal obyczajowy i zostaje zamknięta przez policję już w dniu otwarcia.

1918

Postępująca gruźlica zmusza parę do wyjazdu na rok na Lazurowe Wybrzeże. W listopadzie rodzi się ich córka Giovanna.

1919

Rodzina wraca do Paryża. Modigliani ponownie bierze udział w licznych wystawach, lecz jego stan zdrowia gwałtownie się pogarsza – częściowo na skutek nadmiernego spożycia alkoholu.

1920

Nieprzytomny trafia do szpitala i umiera 24 stycznia w wieku 35 lat. Następnego dnia Jeanne Hébuterne, będąca w zaawansowanej ciąży, popełnia samobójstwo.

W podobny sposób jak Modiglianiego los dotkliwie doświadczył też wielu innych twórców przełomu XIX i XX wieku: Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Henri Rousseau odchodzili zapoznani, w biedzie i samotności:

• Vincent van Gogh (1853–1890), za życia zdołał sprzedać tylko jeden obraz, mieszkał w nędzy, wspierany finansowo przez brata Theo. Popełnił samobójstwo w wieku 37 lat.
• Paul Gauguin (1848–1903), ignorowany i lekceważony, uważany za ekscentryka, skonał chory i samotny na Tahiti, również w ubóstwie. Jego obraz „Nafea Faa Ipoipo” („Kiedy się ożenisz?”) sprzedano w 2015 za 300 mln USD.
• Henri Rousseau (1844–1910), tworzył w stylu naiwnego realizmu, wyśmiewany przez krytyków i artystyczne elity umarł w biedzie.
• Egon Schiele (1890–1918), austriacki ekspresjonista, umarł w wieku 28 lat podczas epidemii grypy hiszpanki. Krytykowany za niemoralność swoich prac, po śmierci stał się klasykiem i ikoną malarstwa.