Techniki graficzne

Prawie kaลผdemu, kto dzisiaj usล‚yszy termin โ€grafikaโ€, kojarzy siฤ™ on z komputerem. W powszechnym, przyznajmy powierzchownym przekonaniu grafika juลผ nie jest bezprzymiotnikowa โ€“ teraz tworzy trwaล‚y pojฤ™ciowy zwiฤ…zek z komputerami, jest โ€ž grafikฤ… komputerowฤ…โ€. Zresztฤ… z takฤ…, i czฤ™sto tylko z takฤ… ma stycznoล›ฤ‡ wiฤ™kszoล›ฤ‡ z nas.  Warto jednak mieฤ‡ ล›wiadomoล›ฤ‡, ลผe โ€žgrafika komputerowaโ€ to nie jest po prostu grafika tworzona przy pomocy komputera โ€“ to zupeล‚nie i caล‚kowicie nowa dyscyplina. Dyscyplina przynaleลผna raczej technologii niลผ sztuce. Tej bardzo zล‚oลผonej dziedzinie informatyki zawdziฤ™czamy moลผliwoล›ฤ‡ tworzenia, wyล›wietlania i przetwarzania obrazรณw cyfrowych, dziฤ™ki niej  powstajฤ… wirtualne ล›wiaty gier komputerowych, projekty interfejsรณw uลผytkownika, animacje i modele 3D itd.

Ten tekst nie bฤ™dzie jednak poล›wiฤ™cony grafice komputerowej, ale jej znacznie starszej siostrze, ktรณra nowej dyscyplinie uลผyczyล‚a swojej nazwy โ€“ grafice, a mรณwiฤ…c precyzyjnie grafice warsztatowej.

Krรณtkie wprowadzenie

Na poczฤ…tek naleลผy chyba krรณtko rozprawiฤ‡ siฤ™ z pokutujฤ…cym tu i รณwdzie przeล›wiadczeniem jakoby terminy โ€grafikaโ€ i โ€žrysunekโ€ byล‚y synonimami. Czฤ™sto przecieลผ w potocznej mowie uลผywa siฤ™ tych pojฤ™ฤ‡ wymiennie. Nie bez racji, przynajmniej historycznej โ€“ Grecy staroลผytni rysowanie, malowanie i pisanie okreล›lali sล‚owem graphein, a Rzymianie przejฤ™li ten termin w postaci graphis. Pรณลบniejsze czasy miaล‚y juลผ na rysunek wล‚asne okreล›lenia wywodzฤ…ce siฤ™ od linea (kreska). Ale to temat na innฤ… opowieล›ฤ‡. Wracajmy do meritum. ลปeby nie draลผniฤ‡ encyklopedycznym ลผargonem wyjaล›nijmy najproล›ciej, ลผe gล‚รณwna, podstawowa rรณลผnica jest taka: rysunek (podobnie jak obraz czy rzeลบba) jest zawsze jednorazowy i niepowtarzalny โ€“ efektem ostatecznym jest jedno unikatowe dzieล‚o. Grafika jest powtarzalna โ€“ artysta tworzy najpierw wzorzec, matrycฤ™, ktรณra sล‚uลผy do wykonania odbitek. Nawet bardzo wielu. Te odbitki nigdy nie sฤ… identyczne, jedynie bardzo podobne.

Naturalnie do wykonania rysunku stosuje siฤ™ zupeล‚nie inne narzฤ™dzia i najczฤ™ล›ciej inne materiaล‚y niลผ do wykonania grafiki. Zazwyczaj, ale nie zawsze uลผywa siฤ™ narzฤ™dzi pozwalajฤ…cych uzyskaฤ‡ rysunek monochromatyczny โ€“ oล‚รณwka, wฤ™gla rysunkowego, kredy, tuszu, mazakรณw itp. Aby powstaล‚ rysunek wielobarwny stosuje siฤ™ na przykล‚ad kredki czy pastele. Rysuje siฤ™ teลผ na rozmaitych podล‚oลผach, z ktรณrych najbardziej oczywiste to papier, karton, ale teลผ tkanina, deska, nawet kamieล„ czy skaล‚a ( vide genialne rysunki naskalne w grocie Lascaux).

Grafika natomiast zawsze jest monochromatyczna (z wyjฤ…tkiem technik druku wypukล‚ego) i z wzorca-matrycy przenosi siฤ™ jฤ… na papier albo tkaninฤ™. Ktoล› powie โ€“ a chromolitografia, ktรณrej efektem sฤ… wydruki barwne? Tak, ale dla kaลผdego koloru trzeba przygotowaฤ‡ osobna matrycฤ™ i, co waลผniejsze, kaลผdy kolor nanosiฤ‡ naleลผy osobno. Zatem kolorowy obraz koล„cowy to nie jedna, ale kilka grafik poล‚ฤ…czonych w caล‚oล›ฤ‡. Powtรณrzmy dla utrwalenia: rysunek jedno- lub wielobarwny i zawsze unikatowy, grafika zawsze jednobarwna i wielokrotnego uลผycia (znowu maล‚a dygresja โ€“ istnieje pewna technika graficzna umoลผliwiajฤ…ca tylko jedna odbitkฤ™. To monotypia. Ale โ€“ mimo, ลผe daje wspaniaล‚e efekty โ€“ jest na tyle nietypowa, iลผ trwa spรณr, czy w ogรณle jest technikฤ… graficznฤ…).

Szerzej o rysunku i malarstwie โ€“ technikach i twรณrcach opowiemy przy innej okazji. Teraz wracamy do gล‚รณwnego tematu dzisiejszego wpisu โ€“ grafiki warsztatowej. Po co to robimy? W tekstach dotyczฤ…cych historii sztuki, albo wspรณล‚czesnych wydarzeล„ artystycznych, relacjach z wernisaลผy, a nawet podpisach pod dzieล‚ami sztuki prezentowanymi w galeriach i muzeach stykamy siฤ™ z pojฤ™ciami, ktรณre brzmiฤ… niby znajomo, ale co znaczฤ… โ€“ nie bardzo wiadomo. Kilka z tych pojฤ™ฤ‡ omawiamy poniลผej. Moลผe ten krรณtki i z koniecznoล›ci bardzo niepeล‚ny przeglฤ…d przyczyni siฤ™ do uzupeล‚nienia luk, albo stanie siฤ™ inspiracjฤ… do samodzielnych poszukiwaล„.

Grafika warsztatowa

Grafika warsztatowa to pojฤ™cie szerokie, obejmujฤ…ce wszystkie artystyczne, nieprzemysล‚owe techniki druku. Z poprzedniego zdania jasno wynika, ลผe techniki poligraficzne, przemysล‚owe nie sฤ… objฤ™te terminem โ€žgrafika warsztatowaโ€. Literatura tematu jest bardzo obszerna, ale zgodna, co do zasadniczego podziaล‚u grafiki artystycznej na trzy podstawowe rodzaje: techniki druku wypukล‚ego, wklฤ™sล‚ego i pล‚askiego oraz pojedyncze techniki wykorzystujฤ…ce innฤ… zasadฤ™ przenoszenia obrazu.

Techniki druku wypukล‚ego

Druk wypukล‚y to najstarsza technika graficzna, ktรณrej zasada nie jest trudna do zrozumienia. Odbitka powstaje przez pokrycie wypukล‚ych fragmentรณw formy drukarskiej farbฤ…, a nastฤ™pnie przeniesienie tej farby, odbicie jej na drukowanym podล‚oลผu. Dla jaล›niejszego zobrazowania tej techniki wystarczy wspomnieฤ‡ o pieczฤ…tkach, ktรณre dziaล‚ajฤ… na tej samej zasadzie.

Wล›rรณd technik druku wypukล‚ego najczฤ™ล›ciej zapewne spotkaฤ‡ siฤ™ moลผna z drzeworytem i linorytem. W pierwszym przypadku matrycฤ… jest klocek drewniany, w drugim linoleum. Moลผna mรณwiฤ‡ o rรณลผnych rodzajach drzeworytu (langowym i sztorcowym, groszkowym i innych), ale nie jest to niezbฤ™dne โ€“ wystarczy wiedzieฤ‡, czym jest drzeworyt i umieฤ‡ go zakwalifikowaฤ‡ do technik druku wypukล‚ego.

Najwczeล›niej, juลผ w VI wieku, drzeworyt zaczฤ™li stosowaฤ‡ Chiล„czycy, ktรณrzy drukowali tฤ… metodฤ… ksiฤ…ลผki, a nawet banknoty. Po nich Japoล„czycy, a do Europy ten sposรณb druku dotarล‚ dopiero na poczฤ…tku wieku XV. Wtedy teลผ wprowadzono do drzeworytu szrafowanie, czyli metodฤ™ cieniowania oraz odwzorowania stopni szaroล›ci za pomocฤ… cienkich, rรณwnolegล‚ych lub krzyลผujฤ…cych siฤ™ kresek. Jeszcze dzisiaj moลผna spotkaฤ‡ szrafowanie takลผe u rysownikรณw.

Do najbardziej znanych drzeworytnikรณw liczฤ… siฤ™: ze starszych Albrecht Dรผrer (takลผe wybitny miedziorytnik) i Lucas Cranach Starszy, z bardziej nam wspรณล‚czesnych โ€“ uchodzฤ…cy za twรณrcฤ™ polskiej szkoล‚y drzeworytu Wล‚adysล‚aw Skoczylas.

Techniki druku wklฤ™sล‚ego

Z drukiem wklฤ™sล‚ym sprawa jest mniej oczywista. Tutaj miejsca drukujฤ…ce sฤ… poล‚oลผone poniลผej miejsc niedrukujฤ…cych siฤ™ na danej formie. Farba wypeล‚nia rowki (wklฤ™sล‚oล›ci) wytrawionego lub wyrytego w matrycy rysunku. Pod wpล‚ywem duลผego ciล›nienia tล‚oku/walca farbฤ™ wydobywa siฤ™, wyciska z wklฤ™sล‚oล›ci pล‚yty na papier czy inne podล‚oลผe.

Wล›rรณd okreล›leล„ odnoszฤ…cych siฤ™ do grafiki realizowanej metodฤ… druku wklฤ™sล‚ego najczฤ™ล›ciej spotkaฤ‡ moลผna te: akwaforta i podobna do niej akwatinta, miedzioryt, staloryt i sucha igล‚a. Znacznie rzadziej natraficie na heliograwiurฤ™, cerografiฤ™, miฤ™kki werniks, twardy werniks, odprysk (tak โ€“ naprawdฤ™ jedna z technik nosi takฤ… nazwฤ™, a co dziwniejsze czasem odprysk nazywany jest technikฤ… cukrowฤ…), a nawet fluorofortฤ™. Tymi nie zaprzฤ…tajmy sobie uwagi.

Zacznijmy od dwรณch technik podobnych do siebie โ€“ miedziorytu i stalorytu. W kaลผdej z nich rysunek wykonuje siฤ™ rylcem na pล‚ycie odpowiednio miedzianej albo stalowej, pล‚ytฤ™ pokrywa siฤ™ farbฤ…, po czym usuwa siฤ™ jej nadmiar tak, ลผe farba pozostaje jedynie w wyลผล‚obionych rowkach. Nastฤ™pnie rycinฤ™ odbija siฤ™ na prasie. Efekt pracy stalo โ€“ i miedziorytnika okreล›la siฤ™ wspรณlnym terminem โ€žsztychโ€. Staloryt jest o tyle odmienny i trudniejszy, ลผe wymaga niezwykล‚ej precyzji, gdyลผ ze wzglฤ™du na twardoล›ฤ‡ materiaล‚u wszelki poprawki sฤ… praktycznie niemoลผliwe. Jeszcze dzisiaj stosuje siฤ™ staloryt do wykonywania graficznych zabezpieczeล„ banknotรณw, np. giloszy.

Wล›rรณd najwybitniejszych twรณrcรณw sztychรณw (obok wspominanego juลผ Dรผrera) znajdฤ… siฤ™: Antonio Pollaiuolo, Andrea Mantegna, Lucas van Leyden.

Rysunek, ktรณry chcemy powielaฤ‡ w odbitkach moลผna nie tylko wyryฤ‡, moลผna takลผe za pomocฤ… kwasu wytrawiฤ‡ go w pล‚ycie miedzianej lub cynkowej. Tak powstaje akwaforta i zbliลผona do niej akwatinta.

ลšW. HIERONIM W CELI โ€“ ALBRECHT DURER, MIEDZIORYT (1514)

Pล‚ytฤ™ pokrywa siฤ™ kwasoodpornฤ… substancjฤ… np. werniksem albo kalafoniฤ…, a potem w tej zastygล‚ej warstwie wykonuje siฤ™ rysunek igล‚ฤ… , odkrywajฤ…c metal. Tak przygotowanฤ… matrycฤ™ zanurza siฤ™ w kwasie, ktรณry trawi odsล‚oniฤ™te, niechronione werniksem obszary pล‚yty. Wytrawione linie (akwaforta) albo pล‚aszczyzny (akwatinta) pokrywa siฤ™ farbฤ… i przy pomocy prasy wklฤ™sล‚odrukowej przenosi na lekko zwilลผony papier. Uzyskana odbitka przypomina rysunek piรณrkiem (akwaforta) albo rysunek lawowany, czyli cieniowany tuszem (akwatinta). Te techniki graficzne stosowano powszechnie od kilkuset lat, a mistrzami w tej dziedzinie byli m.in. Dรผrer, Rembrandt, Goya i bliลผsi nam Norblin, Chagall, Picasso, Wyspiaล„ski czy Mehoffer.

Sucha igล‚a โ€“ rysunek wykonuje siฤ™ na pล‚ycie miedzianej lub cynkowej cienkฤ… stalowฤ… igล‚ฤ…, w wyniku czego na brzegach rysunku pozostajฤ… metalowe wiรณrki, ktรณre zatrzymujฤ…c farbฤ™ โ€žrozmiฤ™kczajฤ…โ€ kreskฤ™ i nadajฤ… rycinie charakter zbliลผony do szkicu. Wiรณrki doล›ฤ‡ szybko wykruszajฤ… siฤ™ z matrycy, wiฤ™c moลผna wykonaฤ‡ stosunkowo niewiele dobrych jakoล›ciowo odbitek. Takลผe i tฤ… technikฤ… po mistrzowsku wล‚adali najwiฤ™ksi, na czele z Dรผrerem i Rembrandtem.

Technika druku pล‚askiego

Najwaลผniejszฤ…, najczฤ™ล›ciej stosowanฤ… technikฤ… druku pล‚askiego jest litografia, ktรณrฤ… zaczฤ™to stosowaฤ‡ pod koniec wieku osiemnastego. Jak sama nazwa wskazuje ( lith to z greckiego kamieล„) projekt powstaje na gล‚adko wyszlifowanej pล‚ycie kamiennej (ponoฤ‡ najlepszy jest wapieล„ zwany ล‚upkiem bawarskim, dobrze wchล‚aniajฤ…cy tล‚uszcz). Rysunek nanosi siฤ™ tuszem litograficznym albo tล‚ustฤ… kredkฤ…, a nastฤ™pnie pล‚ytฤ™ powleka siฤ™ roztworem kwasu azotowego i gumy arabskiej. W ten sposรณb miejsca niepokryte rysunkiem stajฤ… siฤ™ oleofobowe, czyli odporne na przyjฤ™cie farby, ktรณra przylgnie tylko do miejsc uprzednio zarysowanych. Potem juลผ proste naล‚oลผenie farby na matrycฤ™ i prasa litograficzna, delikatniejsza niลผ wklฤ™sล‚odrukowa, przenosi grafikฤ™ na papier.

Litografiฤ™ uprawiali najwybitniejsi artyล›ci XIX i XX wieku โ€“ nie sposรณb wymieniฤ‡ wszystkich, dla przykล‚adu Delacroix, Toulouse-Lautrec, Renoir, Matisse i Escher.

Inne techniki pล‚askodrukowe: ossa-sepia, algrafia, cynkografia, fotolitografia choฤ‡ ciekawe formalnie i dajฤ…ce ล›wietne efekty stosuje siฤ™ znacznie rzadziej, dlatego nie bฤ™dฤ… tutaj szerzej omawiane.

LEW W Gร“RACH ATLAS โ€“ EUGENE DELACROIX, LITOGRAFIA(1829)

Na koniec wspomnijmy o jeszcze jednej technice graficznej โ€“ serigrafii. Wystarczy moลผe wyjaล›niฤ‡, ลผe serigrafia to inaczej sitodruk, a o tym obszernie opowiadaliล›my w poprzednim wpisie. Zainteresowani ล‚atwo znajdฤ… ten tekst na naszej stronie. Zapraszamy.

Darmowa wysyล‚ka

od 199 zล‚ bez ksiฤ…ลผek

14 dni na zwrot

ล‚atwy zwrot zakupรณw

Szybki kontakt

sklep@allegoria.pl

100% Bezpieczne pล‚atnoล›ci

Paynow / mBank