Głos Pana to autobiograficzna opowieść fikcyjnego amerykańskiego noblisty w dziedzinie matematyki, prof. Hogartha, który bierze udział w przedsięwzięciu rozszyfrowania tajemniczego sygnału płynącego do Ziemi z kosmosu. Jest to zarazem przegląd tęsknot i lęków przeżywanych przez człowieka u końca XX wieku.
Jesteśmy jak ślimaki przylepione każdy do swojego liścia
Hogarth matematyczną teorią prawdopodobieństwa zajmuje się dlatego, że wizja świata rządzonego przez determinizm wydaje mu się potwornością: musiałby wtedy przyznać, iż wszelkie nieszczęścia spotykające człowieka na Ziemi były wpisaną w jego dzieje koniecznością, a nie przypadkowym błędem ewolucji. Czymże jest jednak sygnał z Kosmosu, przezwany przez ludzi wkrótce „Głosem Pana” (The Master’s Voice)? Czy produktem wyższej cywilizacji, która chce nam coś przekazać? Czy „genotypem kosmosu”? Czy ostatnim głosem ginącego wszechświata, który przedostał się w obręb naszego, młodszego kosmosu? Czy przesłaniem od diabła, ofiarowującego ludzkości nową, straszliwą broń, czy od istot chcących się nami opiekować, zsyłających więc nie tylko zabezpieczenie przed działaniem owej broni, ale też ogólnie sprzyjających życiu? Na wszystkie te rozwiązania mamy w tekście powieści pokrycie i może dlatego problematyka powieści i toczone w niej dyskusje brzmią tak pasjonująco.
W samej rzeczy uczeni zgromadzeni w pustynnej stacji, gdzie w wielkiej tajemnicy pracuje się nad sygnałem, stoją przed podobnym, jak sam Hogarth, dylematem natury moralnej: muszą rozstrzygnąć, czy świat, który przeniknięty jest przez działanie sygnału, jest – jak wprzódy – areną zdarzeń losowych, czy terenem, na którym losowość została ograniczona przez dobrze nam życzącą nieznaną cywilizację? Odpowiedź na to pytanie pada z ust Hogartha pod koniec powieści. Wybiera on drugie rozwiązanie, ale raczej jako wariant, którego by sobie życzył, niż jako opcję racjonalnie umotywowaną. Świat Głosu Pana pozostaje więc – jak i w innych powieściach tego autora – enigmą, a zadawane w nim pytania niczym nie różnią się od pytań filozoficznych, które my światu wciąż zadajemy, daremnie czekając na definitywną odpowiedź.
Historia opowiedziana przez profesora Hogartha, dotycząca badań nad tajemniczym sygnałem neutrinowym, jest raczej filozoficznym traktatem niż klasyczną fabułą. Pytania, jakie stawia się kosmicznemu przesłaniu, mają trzy podstawowe wymiary: po pierwsze – kim są, o ile w ogóle istnieją, nadawcy „listu”?; po drugie – jakie jest znaczenie tego „listu” i jakie intencje towarzyszyły jego wysłaniu?; po trzecie – w jaki sposób ludzkość może praktycznie wykorzystać ten sygnał? Na dwa pierwsze pytania uczeni nie uzyskują jednoznacznej odpowiedzi, natomiast próby rozwiązania trzeciego przynoszą zarówno kilka znaczących sukcesów, jak i jedną poważną troskę – kiedy wszystko wskazuje, że zawarta w sygnale informacja mogłaby pchnąć ludzkość ku samozniszczeniu. Z chwilą, gdy znika groźba atomowej zagłady, kończą się sensacyjne zdarzenie – w powieści pozostaje klasyczny dla Lema metadyskurs.
„Solaris” pozostaje najpopularniejszą książką Lema, która przyniosła mu największą sławę. „Głos Pana”, napisany niedługo później, zachwycił koneserów literatury. To nie jest powieść pełna wartkiej akcji, ale oferuje mnóstwo intelektualnych przygód, które mogą znacząco wpłynąć na czytelnika, zmieniając jego spojrzenie na świat, poznanie i wartości.
