Pamiętnik znaleziony w wannie to historia pracownika wywiadu, który błąka się w gmachu swej wywiadowczej centrali, szukając bezskutecznie instrukcji działania. Z wolna orientujemy się, że jego groteskowe przygody to metafora ludzkiego życia, w trakcie którego także na próżno szukamy istoty, sensu świata i własnej działalności.
Pamiętnik naśladuje poniekąd Pamiętnik znaleziony w Saragossie – z jego labiryntową strukturą i szyfrowym charakterem całej rzeczywistości. Nic w tym świecie nie znaczy tego, co się na pozór zdaje, każda rzecz i każdy sens odsyła do innych rzeczy i sensów – nawet wstęp do powieści, lokujący jej akcję w przyszłościowym „Pentagonie”, zostaje rychło unieważniony. Bohater błąka się po piętrach niegościnnego Gmachu, wchodzi w liczne drzwi, z pozoru znajduje to, czego szukał i za chwilę wątek się urywa, zdarzenia, w których wywiadowca uczestniczy, okazują się prowokacją, a szukanie trzeba zaczynać od początku. Historia bohatera Pamiętnika nasycona jest groteskowym komizmem, a jednocześnie ma cechy sennego koszmaru, z którego – tak jak z Gmachu – nie ma wyjścia, na zewnątrz bowiem nic nie ma.
Nawiasem, ale straszliwym, dodaję, iż Gmach nie jest systemem bezsensownym, jeśliby to oznaczało — niemożliwym; albo: afunkcjonalnym; albo: niebywałym; albo: na nic nikomu nieużytecznym: gdyż jest on modelem bardzo realnych układów, modelem wzmocnionym — i tyle.list Lema do M. Kandla z 2 października 1972
Niezwykła, wielowarstwowa struktura tej powieści-szyfru ma wiele możliwych wykładni: polityczną (jeśli w Gmachu ujrzymy strukturę totalitarnego państwa i jego instytucji), socjologiczną (jeśli zobaczymy w nim obraz społeczeństwa, w którym nie istnieje już „centrala”, funkcje się rozsypały, a wraz z nimi sens działań), psychologiczną (kiedy w Gmachu dostrzeżemy obraz psychiki, karmiącej się obsesjami i omamami, nie mogącej dojść do ładu ze swą wielowarstwową strukturą), semiotyczną (wtedy Gmach stanie się dla nas Tekstem o nieskończonej liczbie wykładni), teologiczną (wówczas ujrzymy w nim metaforę stosunku człowieka do wiecznie umykającej przed nim transcendencji), i tak dalej. Nie ma zapewne kresu rozlicznym wykładniom tej niezwykłej powieści. Niektóre zapewne wykroczą daleko poza zamysł twórczy samego autora, ale Pamiętnik jest właśnie takim tekstem, w który każdy czytelnik wpisać może własne fascynacje, lęki czy obsesje.
Kartoteki spowiedziowe utrzymywane są niechlujnie… brak nadzoru… połowa naszych wtyczek spalona… oficer-furtian nie dba o terminowe dostarczanie wyciągów i przepustek… w sekcji ruchu dusz całkowicie zaniedbano działalność prowokacyjną…
